Números cardinales


Los números cardinales básicamente comprenden las siguientes cifras numéricas: unidades simples, decenas, centenas y miliares.

Las unidades simples son:

1 hoq
2 iskay
3 kinsa
4 tawa
5 pisqa
6 soqta
7 qanchis
8 pusaq
9 isqon

Las decenas se forman sobre la base de chunka diez:

10 chunka
20 iskay chunka
30 kinsa chunka
40 tawa chunka
50 pisqa chunka
60 soqta chunka
70 qanchis chunka
80 pusaq chunka
90 isqon chunka

Los números intermedios entre las decenas se forman por la adición de las unidades 1--9 a cada múltiplo de diez. Cada unidad que se agrega se marca con el sufijo posesor -yoq. Como siempre, este sufijo se agrega directamente a las palabras de unidades que se terminan en una vocal. A las que se terminan en una consonante o semi-consonante, el sufijo -yoq se agrega mediante el sufijo -ni:

11 chunka hoq niyoq
12 chunka iskay niyoq
13 chunka kinsa yoq
14 chunka tawa yoq
15 chunka pisqa yoq
16 chunka soqta yoq
17 chunka qanchis niyoq
18 chunka pusaq niyoq
19 chunka isqon niyoq

Las centenas, o múltiplos de cien se forman sobre la base pachak cien, que es multiplicada por el número de veces que indica la unidad simple que le precede:

100 pachak
200 iskay pachak
300 kinsa pachak
400 tawa pachak
500 pisqa pachak
600 soqta pachak
700 qanchis pachak
800 pusaq pachak
900 isqon pachak

Los números intermedios entre las centenas se forman por la adición de los números 1--99 a cada múltiplo de 100. Cada decena que se agrega se marca con el posesivo de la 3a. persona singular -n o -yoq, mientras que los demás números que no terminan en cero retienen su marcacion indicada arriba:

101 pachak hoq niyoq
102 pachak iskay niyoq
103 pachak kinsa yoq
104 pachak tawa yoq
105 pachak pisqa yoq
106 pachak soqta yoq
107 pachak qanchis niyoq
108 pachak pusaq niyoq
109 pachak isqon niyoq
110 pachak chunka n
120 pachak iskay chunka n
130 pachak kinsa chunka n
140 pachak tawa chunka n
150 pachaq pisqa chunka n
151 pachaq pisqa chunka hoq niyoq
152 pachaq pisqa chunka iskay niyoq
153 pachaq pisqa chunka kinsa yoq

Los miliares, o múltiplos de 1,000, se forman sobre la base waranqa mil, que es multiplicada por el número de veces que indica la cifra númerica que le precede (cualquier cifra desde 1 hasta 1,000):

1,000 waranqa
2,000 iskay   waranqa
10,000 chunka   waranqa
11,000 chunka   waranqa
25,000 iskay   waranqa
100,000 pachak   waranqa
101,000 pachak   waranqa
136,000 pachak   waranqa
990,000 isqon   waranqa

Los números intermedios entre los miliares se forman por la adición de los números 1--999 a cada múltiplo de 1,000 Cada centena redonda que se agrega se marca con el posesivo de la 3a. persona singular -n o por el posesor -yoq. Los demás números que no terminan en doble cero retienen su marcación explicada arriba.

1,001 waranqa hoq niyoq
1,010 waranqa chunka n
1,011 waranqa chunka hoq niyoq
1,100 waranqa pachak nin
1,111 waranqa pachak chunka hoq niyoq
1,976 waranqa isqon pachak qanchis chunka soqta yoq
20,200 iskay chunka waranqa iskay pachak ni n
22,222 iskay chunka iskaynioq waranqa iskay pachak iskay chunka iskay niyoq

El máximo número que actualmente se usa en quechua es waranqa waranqa, que equivale a un millón.